بورس کالا چیست؟
بورس کالا و کارکرد اقتصادی آن
بورس کالا بازاری قانون‌مند و ساختار یافته است که در آن دادوستد انواع کالاها بر پایه مکانیزم عرضه و تقاضا انجام می‌گیرد. در این بستر اقتصادی، کالاهایی همچون محصولات پتروشیمی، فلزات اساسی و فرآورده‌های نفتی مورد معامله قرار می‌گیرند.
وجود نهادهای ناظر و تنظیم‌گر بازار از مهم‌ترین مزیت‌های این ساختار محسوب می‌شود، زیرا حضور این نهادها موجب اطمینان تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و فعالان تجاری از شفافیت و انضباط مقرراتی می‌شود.
سیر تحول بورس‌های کالایی در جهان
مطالعه روند شکل‌گیری و گسترش بورس‌های کالایی در سطح بین‌المللی نشان می‌دهد که این بازارها از قرن نوزدهم به بعد، در پاسخ به نیازهای اقتصادی و برای رفع کاستی‌های بازارهای سنتی ایجاد شدند.
نوسانات غیرمنطقی قیمت‌ها، نبود شفافیت در کشف نرخ واقعی و فقدان ابزارهای تضمین معاملات از جمله عواملی بود که کشورها را به سمت تأسیس بورس‌های کالایی سوق داد.
به مرور زمان، بهره‌گیری از ابزارهای مالی مشتقه در این بورس‌ها موجب شکل‌گیری نظام‌های منسجم معامله و توزیع کالا شد و مسیر پیوستن کشورها به شبکه تجارت جهانی را هموار کرد.
امروزه صدها بورس کالایی پیشرفته در جهان فعال هستند؛ از جمله بورس تجاری شیکاگو (CME) با بیش از ۱۷۰ سال سابقه، بورس فلزات لندن (LME)، بورس کالای نیویورک (NYMEX)، بورس توکیو (TOCOM)، بورس شانگهای (SHFE) و بورس کالای هند (MCX).
گروه‌های فعال در بورس کالا
به طور کلی دو گروه اصلی به بورس کالا مراجعه می‌کنند:
1- پوشش‌دهندگان ریسک (Hedgers)
فعالانی که به‌منظور مصون‌سازی خود در برابر نوسانات غیرقابل پیش‌بینی قیمت‌ها وارد بازار می‌شوند. این گروه شامل تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان عمده کالاهاست.
2- سوداگران (Speculators)
سرمایه‌گذارانی که از تغییرات قیمتی برای کسب سود بهره می‌برند و نقش مهمی در افزایش نقدشوندگی بازار ایفا می‌کنند.
تاریخچه بورس کالا در ایران
در چارچوب اجرای برنامه‌های سوم و چهارم توسعه اقتصادی کشور و در پی تکلیف شورای عالی بورس برای ایجاد و گسترش بورس‌های کالایی، نخستین گام در این مسیر با راه‌اندازی بورس فلزات در شهریور ۱۳۸۲ و بورس کالای کشاورزی در شهریور ۱۳۸۳ برداشته شد.
متعاقب تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، در آذرماه ۱۳۸۵ «شرکت بورس کالای ایران» با ادغام دو بورس مذکور تأسیس شد و از مهر ۱۳۸۶ فعالیت خود را زیر نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز کرد.
ارکان اصلی این شرکت شامل مجمع عمومی، هیئت‌مدیره، مدیرعامل و بازرس قانونی است.
مزایا و ویژگی‌های معاملاتی در بورس کالا
معاملات در این بازار از طریق سازوکارهای شفاف، رقابتی و تحت نظارت انجام می‌شود. از جمله مزایای آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انجام معاملات استاندارد و تحت نظارت سازمانی
- کاهش و انتقال ریسک از طریق ابزارهای مالی
- تضمین کیفیت، کمیت، مبلغ و سررسید معاملات
- کشف قیمت بر مبنای نظام عرضه و تقاضا
- برخورداری از معافیت‌های مالیاتی ویژه
- امکان تأمین مالی از طریق ابزارهای نوین بازار
- شفافیت اطلاعاتی و افزایش اعتماد فعالان بازار
انواع بازارها و قراردادها در بورس کالای ایران
کلیه معاملات در بورس کالا در قالب قراردادهای استاندارد صورت می‌گیرد. از مهم‌ترین این قراردادها می‌توان به نقدی، سلف، نسیه، آتی، اختیار معامله، صلح و معاوضه اشاره کرد.
ساختار معاملاتی بورس کالای ایران شامل سه بازار اصلی و یک بازار فرعی است:
1. بازار فیزیکی
محل مبادله مستقیم کالاها است و شامل رینگ داخلی، رینگ صادراتی، مزایده، مناقصه، املاک و مستغلات می‌باشد.
قراردادهای نقد، نسیه، سلف و کشف پریمیوم در این بازار مبادله می‌شوند.
2. بازار مشتقه
با هدف مدیریت ریسک قیمت فعالیت دارد و شامل قراردادهای آتی و اختیار معامله است.
3. بازار مالی
برای تأمین مالی بنگاه‌ها طراحی شده و ابزارهایی چون سلف موازی استاندارد، اوراق خرید دین، گواهی سپرده کالایی و صندوق‌های کالایی در آن معامله می‌شود.
4. بازار فرعی
مشابه بازار فیزیکی است اما با مقررات ساده‌تر، برای پذیرش کالاهایی که شرایط ورود به بازار اصلی را از دست داده‌اند، ایجاد شده است.
فرآیند معامله در بازار فیزیکی
متقاضیان حقیقی یا حقوقی برای انجام معامله باید ابتدا کد معاملاتی دریافت کرده و از طریق سامانه EBGO سفارش خرید یا فروش خود را مطابق اطلاعیه عرضه ثبت نمایند.
تمامی معاملات در این بازار در بستری شفاف و رقابتی انجام می‌شود و قیمت‌ها به‌صورت لحظه‌ای بر پایه عرضه و تقاضا تعیین می‌گردند.
وجود سیستم‌های نظارتی دقیق موجب افزایش اعتماد فعالان بازار و کاهش احتمال تخلف یا سوء‌استفاده می‌شود.
دسترسی به اطلاعات بازار
برای مشاهده جزئیات معاملات و اطلاع از وضعیت بازار فیزیکی، کاربران می‌توانند با مراجعه به وfسایت رسمی بورس کالای ایران به نشانی ime.co.ir و انتخاب بخش «بازار»، اطلاعات مربوط به معاملات هر بازار را مشاهده کنند.
